Biopsja stanowi złoty standard w rozpoznawaniu wielu chorób, zwłaszcza nowotworowych. Dzięki pobraniu fragmentu tkanki i jego analizie pod mikroskopem możliwe jest precyzyjne określenie charakteru zmian – od łagodnych po złośliwe. Współczesna medycyna oferuje ponad 15 rodzajów biopsji, dostosowanych do lokalizacji zmiany i potrzeb diagnostycznych. Wykorzystuje się ją nie tylko w onkologii, ale także w gastroenterologii, hematologii czy ginekologii.
Czym jest biopsja?
Biopsja to zabieg polegający na pobraniu próbki tkanki (bioptatu) z podejrzanego obszaru w celu wykonania badań mikroskopowych, histopatologicznych lub genetycznych. Procedura pozwala:
- Rozróżnić zmiany łagodne od złośliwych
- Określić stopień zaawansowania nowotworu
- Monitorować skuteczność leczenia
- Zdiagnozować choroby zapalne lub autoimmunologiczne
Wynik biopsji decyduje o wyborze terapii u większości pacjentów onkologicznych.
Rodzaje biopsji – od tradycyjnych po innowacyjne
1. Biopsja cienkoigłowa (BAC)
Zastosowanie: Guzki tarczycy, piersi, węzły chłonne, zmiany skórne
Średnica igły: 0,4-0,7 mm
Zalety:
- Nie wymaga znieczulenia
- Minimalnie inwazyjna
- Wynik w 24-48 godzin
Ograniczenia:
Pobiera tylko komórki (materiał cytologiczny), co utrudnia ocenę architektury tkanki.
Przykład: W diagnostyce raka tarczycy BAC cechuje się wysoką czułością i specyficznością.
2. Biopsja gruboigłowa
Igła: 1,2-3 mm średnicy
Materiał: Fragmenty tkankowe (histologia)
Kluczowe zastosowania:
- Rak piersi (ocena receptorów HER2)
- Mięsaki tkanek miękkich
- Choroby wątroby i nerek
Innowacja: Biopsja mammotomiczna – łączy precyzję z możliwością usuwania małych zmian.
3. Biopsja chirurgiczna
Dzieli się na:
- Wycinkową: pobranie fragmentu zmiany
- Wycięciową: usunięcie całej zmiany
- Węzła wartowniczego: ocena przerzutów w czerniaku i raku piersi
Stosowana m.in. w:
- Dużych guzach skóry
- Zmianach w przewodzie pokarmowym
- Podejrzeniu chłoniaków
4. Biopsja endoskopowa
Wykonywana podczas:
- Gastroskopii (żołądek, przełyk)
- Kolonoskopii (jelito grube)
- Bronchoskopii (oskrzela)
Techniki:
- Szczoteczkowa – pobranie komórek specjalną szczoteczką
- Oligobiopsja – miniaturowe szczypczyki
5. Biopsja płynna – rewolucja w onkologii
Materiał: Wolne DNA, komórki nowotworowe z krwi
Zalety:
- Nieinwazyjna
- Możliwość wczesnego wykrywania przerzutów
- Monitorowanie leczenia w czasie rzeczywistym
Stosowana w: Rakach piersi z mutacjami BRCA, niedrobnokomórkowym raku płuca.
Wskazania – kiedy biopsja jest konieczna?
Ogólne wskazania
- Guzy wykryte w badaniach obrazowych (USG, TK, MRI)
- Przewlekłe stany zapalne o niejasnej etiologii
- Nieprawidłowości w morfologii krwi:
- Niedokrwistość oporna na leczenie
- Trombocytopenia/leukopenia
- Gorączka niewiadomego pochodzenia >3 tygodnie
Specyficzne przypadki
Narząd | Wskazania | Rodzaj biopsji |
---|---|---|
Wątroba | Marskość, stłuszczenie, podejrzenie HCC | Gruboigłowa pod kontrolą USG |
Nerki | Białkomocz >3,5 g/dobę, kłębuszkowe zapalenia | Biopsja przezskórna |
Szpik kostny | Podejrzenie białaczki, chłoniaka | Trepanobiopsja |
Endometrium | Krwawienia pomenopauzalne, niepłodność | Biopsja aspiracyjna Pipelle |
Przebieg zabiegu – krok po kroku
Przygotowanie
- Konsultacja lekarska z oceną ryzyka krwawienia
- Przerwanie leków przeciwzakrzepowych na 3-7 dni
- W przypadku biopsji jamy brzusznej – dieta lekkostrawna
Etapy procedury
- Oznaczenie zmiany: USG, tomografia, mammografia
- Znieczulenie: Miejscowe lub ogólne
- Pobranie materiału:
- Igłą (BAC/BAG)
- Endoskopem
- Chirurgicznie
- Utrwalanie próbki: Formaliną, zamrażanie w ciekłym azocie
- Analiza:
- Histopatologiczna (ocena architektury tkanki)
- Immunohistochemiczna (receptory, markery)
- Genetyczna (mutacje EGFR, BRCA)
Powikłania – na co uważać?
Choć biopsje są generalnie bezpieczne, ryzyko obejmuje:
- Krwiak
- Zakażenie
- Uszkodzenie narządów
- Błąd diagnostyczny przy niewłaściwym pobraniu
Przeciwwskazania bezwzględne:
- Skaza krwotoczna
- Tętniaki w okolicy biopsyjnej
- Brak zgody pacjenta
Biopsja w liczbach
- Wysoka trafność w rozpoznawaniu raka piersi
- 3-5 dni – średni czas oczekiwania na wynik
- Niski odsetek poważnych powikłań
- Większość pacjentów zgłasza niewielki dyskomfort
Przyszłość diagnostyki – dokąd zmierzamy?
Nowe trendy obejmują:
- Biopsja in vivo z analizą spektroskopową
- Mikrobiopsje z użyciem nanorobotów
- Biopsja cyfrowa oparta na sztucznej inteligencji
- Rozwój biomarkerów płynnych jako alternatywy dla tradycyjnych metod