Na czym polega badanie cytologii?

Cytologia to jedno z najważniejszych badań diagnostycznych w medycynie, które odgrywa kluczową rolę w profilaktyce i wczesnym wykrywaniu chorób, zwłaszcza nowotworowych.

Podstawy cytologii - definicja i cel badania

Cytologia, zwana też badaniem cytopatologicznym, polega na mikroskopowej analizie pojedynczych komórek lub ich skupisk pobranych z tkanek lub płynów ustrojowych. Jej główne cele to:

• Wykrywanie zmian przednowotworowych i nowotworowych (np. rak szyjki macicy, płuca, pęcherza).
• Diagnostyka infekcji (np. wirus HPV, grzybice).
• Monitorowanie skuteczności leczenia.

Kluczowa przewaga nad biopsją: mniejsza inwazyjność, niższe ryzyko powikłań i koszty.

Rodzaje badań cytologicznych

Typ badania	Metoda pobrania	Przykłady zastosowań
Cytologia złuszczeniowa	Wymaz, zeskrobiny (np. Pap test)	Szyjka macicy, jama ustna
Cytologia płynów	Pobranie moczu, plwociny, płynu otrzewnowego	Diagnostyka raka pęcherza, płuc
Aspiracja cienkoigłowa	Nakłucie guza cienką igłą	Guzy piersi, tarczycy, węzły chłonne
Cytologia wymazów	Wymaz z pochwy, odbytu	Infekcje, zmiany hormonalne

Przykład: W przypadku rakotwórczego wirusa HPV, badanie cytologiczne szyjki macicy pozwala wykryć nieprawidłowe komórki na 5-10 lat przed rozwojem raka.

Przygotowanie do badania: Krok po kroku

Aby wynik był miarodajny, konieczne jest przestrzeganie zaleceń:

• Unikaj współżycia 24-48 h przed badaniem (np. w cytologii ginekologicznej).
• Nie stosuj irygacji ani globulek dopochwowych na 4 dni przed pobraniem.
• Wybierz odpowiednią fazę cyklu – optymalnie między 10. a 20. dniem.
• Poinformuj lekarza o:
  • Przyjmowanych lekach (np. antykoagulanty).
  • Przebytych infekcjach dróg rodnych.

Ważne! W przypadku cytologii moczu, pierwsza poranna porcja jest zwykle pomijana – analizuje się środkowy strumień.

Przebieg badania - od pobrania do wyniku

Proces diagnostyczny składa się z kilku etapów:

1. Etap 1: Pobranie próbki
   • Wymaz – specjalna szczoteczka (np. Cytobrush) zbiera komórki z powierzchni szyjki macicy.
   • Płyny – odwirowanie w wirówce laboratoryjnej, by oddzielić komórki od podłoża.
2. Etap 2: Barwienie preparatu
   • Stosuje się metody takie jak:
     • Barwienie Papanicolau (różowo-fioletowe odcienie).
     • Immunocytochemia – wykrywanie markerów nowotworowych (np. białko p16).
3. Etap 3: Analiza mikroskopowa
   • Cytotechnolog lub patolog ocenia:
     • Morfologię komórek (wielkość jądra, stosunek jądro/cytoplazma).
     • Obecność atypii – np. wielopostaciowość, zwiększona mitoza.
   • Przykład patologii: Komórki HSIL (High-Grade Squamous Intraepithelial Lesion) mają jądra zajmujące >50% cytoplazmy – wskazują na wysokie ryzyko raka.

Interpretacja wyników - skale i klasyfikacje

Wyniki cytologii szyjki macicy według systemu Bethesda:

Kategoria	Opis
NILM	Brak zmian (Negative for Intraepithelial Lesion/Malignancy)
ASC-US	Nietypowe komórki płaskonabłonkowe o nieustalonym znaczeniu
LSIL	Zmiany niskiego stopnia (np. infekcja HPV)
HSIL	Zmiany wysokiego stopnia (stan przedrakowy)
Rak płaskonabłonkowy	Potwierdzone komórki nowotworowe

Statystyki: Czułość cytologii w wykrywaniu CIN3+ wynosi 53-87%, a swoistość 89-99%. W przypadku wyniku ASC-US, zaleca się test HPV – przy braku wirusa ryzyko CIN3+ spada do 0,27% w ciągu 6 lat.

Cytologia vs. Biopsja - porównanie metod

Parametr	Cytologia	Biopsja
Inwazyjność	Niska (tylko komórki)	Wysoka (wycinek tkanki)
Ból	Minimalny	Umiarkowany, znieczulenie lokalne
Koszt	50-200 zł	300-800 zł
Czas wyniku	1-3 dni	7-14 dni
Czułość	70-90%	95-99%

Decyzja kliniczna: Przy wyniku HSIL w cytologii, biopsja jest niezbędna do potwierdzenia rozpoznania.

Innowacje w cytologii: Przyszłość diagnostyki

• Liquid-Based Cytology (LBC):
  • Redukcja błędów preparatu o 30% dzięki równomiernej dystrybucji komórek.
  • Możliwość wykonania testów molekularnych (HPV, EGFR) z tej samej próbki.
• Cytologia cyfrowa:
  • Sztuczna inteligencja analizuje zdjęcia mikroskopowe, wykrywając zmiany z czułością 94%.
  • Przykład: System CINtec PLUS identyfikuje jednocześnie białka p16 i Ki-67, zwiększając trafność diagnozy raka szyjki macicy o 25%.

Ograniczenia i wyzwania

Mimo zalet, cytologia ma słabe strony:

• Wyniki fałszywie negatywne – nawet 15-30% przy złej jakości próbki.
• Zależność od doświadczenia patologa – zgodność między oceniającymi wynosi 60-80%.
• Koszty w krajach rozwijających się – brak dostępu do LBC u 70% populacji.

Rozwiązania: Wprowadzenie podwójnego czytania preparatów i szkoleń cyfrowych dla cytotechnologów.

Cytologia w praktyce - case study

Przypadek 1:

Kobieta 35 lat, wynik ASC-US + HPV+.

Postępowanie: Kolposkopia z biopsją – wykryto CIN2.

Leczenie: Elektroresekcja pętlowa (LEEP).

Przypadek 2:

Mężczyzna 60 lat, krwiomocz.

Cytologia moczu: Komórki urotelialne G3.

Diagnoza: Rak pęcherza T1 – kwalifikacja do immunoterapii.

Dlaczego cytologia ratuje życie?

Badanie cytologiczne to podstawa profilaktyki onkologicznej. Dzięki niemu:

• Śmiertelność raka szyjki macicy spadła o 70% od lat 50.
• Wczesne wykrycie raka piersi (FNA) pozwala na leczenie oszczędzające.
• Koszt jednego badania to zaledwie 1/10 ceny terapii zaawansowanego nowotworu.

Pamiętaj: Nawet przy wyniku negatywnym, regularne powtarzanie badań (co 3-5 lat) jest kluczowe – 30% raków rozwija się z pominiętych wcześniej zmian.

Biopsja – co to za badanie? – rodzaje i wskazania